ΜΟΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ - Α

ΜΟΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ 

Στο τέλος του 19 αιώνα και στις αρχές του 20, ξεκινούν τα πρώτα βήματα του κινηματογράφου, σαν ένα παιχνίδι που γρήγορα εξελίχτηκε σε αυτό που σήμερα ονομάζουμε 7η τέχνη.
Η μουσική (Αρχαιότερη τέχνη) προϋπήρχε έχοντας μάλιστα βαθιά σχέση με σχετικά θεάματα (μελόδραμα, μουσικό θέατρο).
Από την αρχή τις καινούριας τέχνης η μουσική μαζί με την σκηνοθεσία και τους ηθοποιούς αναδείχτηκε σε ένα από τα ποιο σημαντικά συστατικά μιας κινηματογραφικής ταινίας. Μέσα από τη δύναμη της να εκφράζει οποιοδήποτε συναίσθημα και οποιαδήποτε κατάσταση στέκεται δίπλα στην εικόνα και χαρακτηρίζει την ίδια την ταυτότητα της ιστορίας. Η ταινία χωρίς τη μουσική χάνει τη φωνή της.
Στην εξέλιξή του ο κινηματογράφος αφομοίωσε πολλές τέχνες και τεχνολογίες. Η εικόνα, ο λόγος, η κίνηση, ο ήχος και η μουσική αλληλεπιδρούν και συνθέτουν ένα καινούριο σύμπαν με ισορροπίες ανάμεσα σε διαφορετικούς νόμους και κώδικες. Τέχνες που φαίνονται ανεξάρτητες η μία με την άλλη συνδυάζονται και η χημεία της ένωσης τους διαμορφώνει το κινηματογραφικό περιβάλλον και οδηγεί σε μια καινούρια θεώρηση των πραγμάτων μέσα από την εμπειρία του να παρακολουθείς μια ταινία.
Αυτό σημαίνει πως η μουσική για τον κινηματογράφο δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με τα μέχρι τότε κριτήρια της μουσικής, δεν προορίζεται αποκλειστικά για ακρόαση. Συνοδεύει την εικόνα και ο σκοπός της είναι να λειτουργήσει παράλληλα υπηρετώντας τον τελικό στόχο.
Στη συνέχεια θα προσπαθήσουμε να σκιαγραφήσουμε κάποιες γενικότερες τάσεις της κινηματογραφικής μουσικής που χωρίς να έχουν σαφώς προσδιορισμένα χρονικά όρια εντούτοις διαφοροποιούνται ακλουθώντας την ανάπτυξη του κινηματογράφου.

ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΒΗΜΑΤΑ

Με την εμφάνιση του κινηματογράφου η μουσική μπαίνει στη υπηρεσία του κυρίως με μηχανικό τρόπο. Στη διάρκεια της προβολής τις κινούμενες εικόνες συνόδευε κάποιο μηχανικό μέσο (γκονγκ κ.λπ.), πιάνο ή μερικές φορές ολόκληρη ορχήστρα. Η όλη διαδικασία αποτελούσε μέρος της προβολής και δεν ήταν ενσωματωμένη στην ταινία. Τα θέματά της ήταν μελωδίες από τραγούδια, η αποσπάσματα κλασσικών έργων που προϋπήρχαν. Σιγά-σιγά εμφανίζονται και ειδικά διαμορφωμένες για την ταινία συνθέσεις. Η μεγάλη  τομή όπως είναι φυσικό γίνεται γύρο στην δεκαετία του ’30 όταν ο βωβός κινηματογράφος μετατράπηκε σε ομιλούντα.

Η ΧΡΗΣΗ ΕΠΟΧΗ

 

 










 Από τις αρχές του 1930 ο κινηματογράφος μέσα σε περίοδο οικονομικής κρίσης μπαίνει στην χρυσή του εποχή. Τον παρακολουθεί ο μεγαλύτερος αριθμός θεατών στην ιστορία του. Οι κινηματογραφικές εταιρίες μετατρέπονται σε κολοσσιαίες βιομηχανίες. Στούντιο παραγωγής, δίκτυα αιθουσών, πολυάριθμο εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό, αποτελούν πια τη νέα δύναμη στον τομέα της ψυχαγωγίας.
Νέα επαγγέλματα ανατέλλουν.(σεναριογράφος, μοντέρ, ηχολήπτης, εικονολήπτης κτλ).
Αυτή την έκρηξη ακολουθεί όπως είναι φυσικό και η κινηματογραφική μουσική. Εδραιώνεται πλέον ως μορφή υψηλής τέχνης, απασχολεί πια πλήθος από επαγγελματίες συνθέτες βοηθάει στο πέρασμα της σοβαρής μουσικής στο κοινό. Το Χόλιγουντ γίνεται έδρα συνάντησης και δημιουργίας σπουδαίων μουσικών από όλο τον κόσμο. Αυτό τον δημιουργικό οργασμό ακολουθεί και στηρίζει ένα πλήθος από καινούριες τεχνικές και τεχνολογίες: το λάιτμοτίφ, η θεματική επεξεργασία των παραλλαγών, η επεξεργασία της φόρμας και της αρμονικής γλώσσας, γίνονται εργαλεία εμπνευσμένων συνθετών. Παράλληλα η τεχνολογία επιτρέπει στον συνθέτη να σχεδιάζει τη μουσική λεπτομερώς πάνω στην εικόνα επιτυγχάνοντας εξαιρετικά ακριβή συγχρονισμό.

Η ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΔΕΥΤΕΡΟ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ

Οι ταινίες μετά τον πόλεμο γίνονται περισσότερο ρεαλιστικές με ανθρώπινα θέματα. Στη μουσική η τζαζ και σύγχρονες τεχνικές όπως η ηλεκτρονική μουσική περνούν στο προσκήνιο.
Η βιομηχανία του κινηματογράφου απειλείται από τις ανεξάρτητες παραγωγές και κυρίως την τηλεόραση. Νέα συστήματα ενίσχυσης του μεγέθους του χρώματος και του ήχου ανακαλύπτονται (σινεμασκόπ, σινέραμα, στερεοφωνικός ήχος κλπ). Στο περιεχόμενο η τζαζ αντικαθιστά την συμφωνική μουσική φέρνοντας τον κινηματογράφο σε πιο ελεύθερες και αυτοσχεδιαστικές μουσικές φόρμες.
Φτάνοντας στη δεκαετία του ’60, μια νέα γενιά συνθετών (Ζαρ, Μαντσινι, Ρότα κ.α.) φέρνουν νέα πνοή και ιδέες και υπηρετούν την τάση προς την ποπ και την ροκ κουλτούρα. Πολλές από τις μελωδίες κερδίζουν την αγάπη του κοινού και κυρίως της νεολαίας και ακολουθώντας ανεξάρτητη από την ταινία πορεία σημειώνουν υψηλές δισκογραφικές πωλήσεις (easy rider, Jesus Christ superstar κ.α.).΄
Μέχρι και το τέλος της δεκαετίας του ’70 η αποδοχή νέων ρευμάτων, οι συνδυασμοί διαφορετικών στυλ και ενορχηστρώσεων πλούτισαν την κινηματογραφική μουσική έκφραση. Οι συνθέσεις μεγάλων διαστάσεων επανεμφανίζονται (Star Wars, Jaws, The Godfather).

Στη συνέχεια οι σημαντικές αλλαγές οφείλονται στην εισβολή των ηλεκτρονικών μέσων μουσικής (συνθεσάιζερ-ηλεκτρονικός υπολογιστής) το πλεονέκτημα του μικρού κόστους και η ταχύτητα παραγωγής επιτρέπει σε μεγάλο αριθμό συνθετών να ασχοληθούν με τον κινηματογράφο.

ΣΗΜΕΡΑ

Η γενικότερη εικόνα που επικρατεί τα τελευταία χρόνια είναι αυτή που μουσικά παραπέμπει σε ένα χωνευτήρι όλων των μουσικών τάσεων παρόντος και παρελθόντος. Η προσέγγιση μπορεί να γίνει μέσα από συγκεκριμένες ταινίες περισσότερο. Η βιομηχανία και οι εταιρίες που την ελέγχουν με τα συμβόλαια των καλλιτεχνών και τα τεράστια μέσα παραγωγής και διάθεσης έχουν αναγάγει το σάουντρακ σε σημαντικό διαφημιστικό και οικονομικό παράγοντα.

Η απαραίτητη πρόβλεψη για την πολυχρηστικότητα της ταινίας έχει επηρεάσει τόσο την τέχνη του κινηματογράφου όσο και της μουσικής του. Όπως αποφεύγονται τα πολύ μακρινά κινηματογραφικά πλάνα που ακυρώνονται στη μικρή οθόνη έτσι και η μουσική μεταμορφώνεται για να μπορέσει να λειτουργήσει τόσο στην κινηματογραφική αίθουσα όσο και στο γρήγορο και πρόχειρο περιβάλλον της τηλεόρασης.

Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης όταν η κινηματογραφική μουσική συνοδεύει ταινίες που προορίζονται για παγκόσμια καριέρα είναι αυτονόητο να αποβάλλει στοιχεία από ιδιαίτερες τοπικές ή παραδοσιακές μελωδίες και να προσαρμοστεί σε μια αναγνωρίσιμη- εύπεπτη μορφή. Η δημοφιλής μουσική της εποχής που έτσι και αλλιώς αποτελεί παγκόσμια μόδα συμβάλλει στη  μαζική εμπορική αποδοχή της ταινίας.

Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΣΕ ΜΙΑ ΤΑΙΝΙΑ

Όπως είδη αναφέραμε η μουσική έχει τη δύναμη να εκφράσει οποιαδήποτε κατάσταση και να χρωματίσει οποιαδήποτε συναισθηματική χροιά. Έτσι στην διάρκεια της ταινίας η μουσική παρεμβαίνει σχολιαστικά ή επεξηγηματικά στη δράση. Μεταφέρει μηνύματα (πολλές φορές αντίθετα από τα διαδραματιζόμενα εντείνει τα νοήματα, τονίζει ή αποκαλύπτει κρυφές σκέψεις ή συναισθήματα συμπληρώνοντας τον διάλογο. Είναι ένα ισχυρό τεχνικό εργαλείο που άλλοτε μέσω του λάιτμοτίφ «υποχρεώνει» τον θεατή να ανακαλεί το βίωμα που συνδέθηκε με την πρώτη του εμφάνιση και άλλοτε λειτουργεί αμβλύνοντας την πραγματικότητα αποσαφηνίζοντας και εξωτερικεύοντας τις ψυχολογικές διαδικασίες.

Πολλές φορές με το ευχάριστο συναίσθημα που προκαλεί αμβλύνει την κριτική ικανότητα του θεατή, τον οδηγεί στην συμφωνία και την αποδοχή και σε περίπτωση κακής χρήσης στην πνευματική χαύνωση (κλισέ). Γίνεται μια παντοδύναμη υπνωτιστική φωνή που αιχμαλωτίζει τον θεατή, τον σπρώχνει σε επιλεκτικές παρατηρήσεις και τον κάνει εύπιστο απέναντι στους σκοπούς της ταινίας (προπαγάνδα).

Τις περισσότερες φορές ενεργώντας παράλληλα και κάθετα στα δρώμενα δίνει βάθος και ποιότητα στον λόγο και συμμετέχει καθοριστικά στη κυρίαρχη λειτουργία του κινηματογράφου που είναι η ψευδαίσθηση πως ότι γίνεται είναι η πραγματικότητα και όχι ένα τεχνολογικό κατασκεύασμα.

Πάντα όμως η μουσική με τη φυσική της ελευθερία και ευελιξία στέκεται απέναντι στην εικόνα και τον λόγο δίνει ζωή και ρυθμό στον χρόνο στον τόπο και στα πρόσωπα βοηθάει στην ισορροπία των αντιθέσεων και το βασικότερο έχει τη δύναμη να μεταφέρει μηνύματα.

Είναι σίγουρο πως ακριβώς οι ίδιες ταινίες αν βλέπονταν με διαφορετική μουσική επένδυση θα βλέπονταν σαν κάτι τελείως διαφορετικό.

Πηγές: http://gym-mous-agrin.ait.sch.gr/index.php/2012-11-12-22-33-15/2012-11-15-20-52-42/2012-11-16-04-28-06/162-2009-03-03-17-42-19
‘Ένας αιώνας κινηματογραφικής μουσικής’ άρθρο του συνθέτη Αλέξανδρου Μουζά στην Καθημερινή 7/11/2004.
‘Μουσική’ βιβλίο ύλης για την Α’ λυκείου από τον οργανισμό εκδόσεων διδακτικών βιβλίων.

ALBINONI

Επιμελια:Costas Papageorgiou

Film: ROLLERBALL
Music:ALBINONI

Rollerball - Albinoni [Above & Beyond Opera Remix]