Παρασκευή 15 Ιουλίου 2016

ΣΥΜΠΟΣΙΟ ΠΛΑΤΩΝΑ - ΣΕΡΕΝΑΤΑ ΜΠΕΡΝΣΤΑΙΝ






Κύλιξ, σκηνή Συμποσίου, γύρω στα 500 π.Χ.
Staatliche Museen, Berlin. Photo© Maria Daniels.




Επιμέλεια: De Profundis Ya
2/11/2014


ΠΛΑΤΩΝΑΣ "ΣΥΜΠΟΣΙΟ" ΚΑΙ BERNSTEIN. 
Βασισμένος στο «Συμπόσιο» του Πλάτωνα, ο Bernstein έγραψε μια σερενάτα για βιολί, έγχορδα, άρπα και κρουστά. Η πρεμιέρα δόθηκε στη Βενετία το 1954 με τον ίδιο στο πόντιουμ, στο βιολί ο I. Stern και τη Φιλαρμονική του Ισραήλ. Η Σερενάτα αποτελείται από 5 μέρη, με 6 διαλόγους.
Ο Φαίδρος, ο Παυσανίας, ο Ερυξίμαχος, ο Αριστοφάνης και ο Σωκράτης, καλεσμένοι στο σπίτι του Αγάθωνα, καταθέτουν την άποψή τους για τον Έρωτα. Στο τέλος καταφτάνει και ο Αλκιβιάδης που εμφανίζεται μεθυσμένος και στεφανωμένος και πλέκει το εγκώμιο του Σωκράτη.
*******
Κείμενο από το "Συμπόσιο" Πλάτωνα, που αντριστοιχεί στα μέρη της σύνθεσης του Μπέρνστάιν, 
σε μετάφραση Δ.Δεδούση, Εκδόσεις Ζαχαρόπουλος


ΦΑΙΔΡΟΣ
Πρώτος λοιπόν, καθώς είπα, έβαλε λόγο ο Φαίδρος αρχίζοντας μ΄ένα τέτοιο προοίμιο: οτι μέγας θεός είν' ο Έρως και θαυμασμόν προκαλεί και εις τους ανθρώπους και εις τους θεούς, δια πολλούς άλλους λόγους, αλλά προ πάντων δια την γενεαλογία του. "Πραγματικώς, συνέχισε, ότι είναι ο πρεσβύτερος απ΄τους θεούς αυτό είναι πολύ τιμητικόν δι' αυτόν-
και ιδού η απόδειξις της ηλικίας του/ γονείς του έρωτος βέβαια ούτε υπάρχουν ούτε ονοματίζονται από κανένα, ούτε απο πεζογράφο, ούτε από ποιητή. Αντιθέτως ο Ησίοδος λέγει οτι πρώτα-πρώτα έγινε το Χάος,
κι ύστερα η Γη η ευρύστερνη του σύμπαντος το βάθρο
το απέθαντο κι ατράνταχτο, .... κι ο Έρωτας....
δλδ ύστερα από το Χάος εγεννήθησαν αυτά τα δύο, η Γη και ο Έρως.

Η αλήθεια είναι μάλιστα, ότι μόνον οι ερωτευμένοι είναι πρόθυμοι να θυσιάζουν και τη ζωή τους ακόμα για το αγαπημένο τους πρόσωπον κι όχι μόνον οι άνδρες παρά και οι γυναίκες. Και τρανή απόδειξη γι αυτό που σας λέω, ενώπιον των Ελλήνων μας δίνει η θυγατέρα του Πελία, η Άλκηστη, που προθυμοποιήθηκε μόνον αυτή να πεθάνη στη θέση του αντρός της, αν και του εζούσαν και ο πατέρας και η μητέρα/ απ' αυτούς όμως εκείνη τόσο ανωτέρα ήταν στη στοργή προς τον άντρα της χάρις εις τον έρωτά της, ώστε απέδειξε ότι αυτοί είναι ξένοι για το γυιό τους και μόνο κατ΄όνομα γονείς........

*Ο Φαίδρος υποστηρίζει ότι ο Έρωτας είναι ένας από τις αρχαιότερες θεότητες. Ενώ ένας πιστός φίλος είναι η μεγαλύτερη ευτυχία, ο έρωτας είναι αυτός που μας κάνει να κάνουμε τις ηρωικότερες πράξεις. 
ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ
Όλοι βέβαια ξαίρουμε ότι Αφροδίτη δίχως έρωτα δεν υπάρχει. Αν ήταν λοιπόν μια η Αφροδίτη, ένας θα ήταν κι ο Έρως/ επειδή όμως, καθώς ξαίρετε, υπάρχουν δύό Αφροδίτες, δύο κατ' ανάγκην είναι και οι Έρωτες. Και μήπως δεν είναι δύο οι θεές; η μιά βεβαίως, η μεγαλύτερη και χωρίς μητέρα, είναι η θυγατέρα του Ουρανού, που γι' αυτό και την παρονομάζομε Ουρανίαν. Η άλλη, η νεωτέρα, είναι η κόρη του Διός και της Διώνης, που λέμε, καθώς ξαίρετε, Πάνδημη. Κατ΄ανάγκη λοιπόν και ο Έρωτας όποιος είναι συνεργάτης με τη μιά τους, λέγεται πολύ σωστά Πάνδημος, όποιος πάλι είναι της άλλης, Ουράνιος..
[........]

                                        
Έτσι λοιπόν και η ερωτική ενέργεια και ο Έρωτας δεν είναι γενικώς κάθε έρωτας ωραίος και άξιος να του πλέκουν εγκώμια, παρά εκείνος μόνον που παρακινεί τους ανθρώπους να ερωτεύωνται με όμορφο τρόπο.

Ο Παυσανίας φέρνει τον έρωτα σε σχέση με την θεά Αφροδίτη, και υποστηρίζει ότι όπως η Αφροδίτη έχει δύο φύσεις, την ανθρώπινη και την θεϊκή, έτσι και ο έρωτας έχει δύο μορφές. Ο σαρκικός έρωτας αποσκοπεί στην απλή ικανοποίηση, ενώ ο ανώτερος έρωτας επιφέρει την παντοτινή ένωση με τον αγαπημένο ή την αγαπημένη.

Στη σύνθεση οι δύο αυτοί λόγοι εκφράζονται με Lento; Allegro marcato 








ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ
«Πράγματι, Ερυξίμαχε», είπε ο Αριστοφάνης, «έχω
κατά νου να δώσω διαφορετική διάσταση στο λόγο
απ' αυτή που εσύ και ο Παυσανίας δώσατε. Εγώ
νομίζω ότι οι άνθρωποι δεν έχουν αντιληφθεί
καθόλου την δύναμη του έρωτα, γιατί, αν την είχαν
αντιληφθεί, θα κατασκεύαζαν
γι αυτόν μεγαλοπρεπείς ναούς και βωμούς και θά 'καναν
λαμπρές θυσίες και όχι, όπως τώρα που τίποτα απ'
αυτά δεν γίνεται και είναι ανάγκη να γίνουν και
μάλιστα κατά προτεραιότητα. Εξάλλου, είναι ο πιο φιλάνθρωπος θεός, είναι αρωγός και γιατρός των ανθρώπων, που, όταν είναι θεραπευμένοι εξασφαλίζεται η μέγιστη ευτυχία για το γένος των
ανθρώπων. Εγώ, λοιπόν, θα προσπαθήσω να σας εξηγήσω τη δύναμή του και σεις να την διδάξετε και στους άλλους.

Από τέτοιο βάθος χρόνου ο έρωτας ανάμεσα
στους ανθρώπους είναι έμφυτος και συνδέει την
αρχαία φύση με τη δημιουργία ενός από δυο και
την προσπάθεια θεραπείας της ανθρώπινης φύσης.
0 καθένας μας λοιπόν είναι τεκμήριο του
ανθρώπου που δημιουργήθηκε με τμήση του ενός
σε δυο, αφού είμαστε τεμαχισμένοι, όπως οι γλώσσες (ψάρια).
0 καθένας μας επιζητεί το ταίρι του για να συμβληθεί με αυτό .

Άρα ο Έρωτας είναι πραγματικώς απο τόσον καιρό έμφυτος στους ανθρώπους και σμίγοντάς τους ανασυνθέτει την αρχική τους φύση και προσπαθεί με δυό να φτειάσει ένα, για να γιατρέψει την ελαττωατικήν ανθρώπινη φύση.

*Ο Αριστοφάνης θεωρεί τον έρωτα σα κάτι που φέρνει μέσα στην ανθρώπινη ψυχή κάποια γιατριά και αποκατάσταση μιας τάξης που διαταράχτηκε. Σύμφωνα με το μύθο που εκθέτει, ο έρωτας είναι "τάση για την αποκατάσταση της αρχέγονης φύσης".

Ο Αριστοφάνης στη σύνθεση εκφράζεται με allegreto.




ΕΡΥΞΙΜΑΧΟΣ
... ότι όμως υπάρχει (ο Έρως) μέσα εις τας ψυχάς των ανθρώπων όχι μόνον προς τους ωραίους νέους, αλλά και προς πολλά άλλα πράγματα. κι ότι υπάρχει και μέσα στ΄άλλα, και μέσ' στα σώματα, θέλω να πω, όλων των ζώων και μέσα σε όσα φυτρώνουν στη γη και, μπορώ να πω, μέσα σ΄όλα τα όντα, τούτο πιστεύω πως το έχω εξακριβώσει από την ιατρική, την τέχνη μας, τουτέστι ότι ο θεός αυτο΄ς είναι μέγας και αξιοθαύμαστος και απλώνει την ενέργειά του εις το σύμπαν και στ' ανθρώπινα και στα θεία πράγματα. Και θ΄αρχίσω την ομιλία μου από την ιατρική, ......

 *Κατά τον Ερυξίμαχο ο Έρωτας δεν περιορίζει την επικράτειά του μόνο στις ανθρώπινες ψυχές, αλλά απλώνεται στα ζώα, στα φυτά και στα ουράνια σώματα. Σε όλες τις εμφανίσεις του εξακολουθεί να παρουσιάζει τη διπλή του φύση όπως την είχε περιγράψει ο Παυσανίας. Ο Ερυξίμαχος σα γιατρός, γενικεύει το θέμα και παρουσιάζει την φυσιολογική άποψη του Έρωτα.
O Ερυξίμαχος εκφράζεται με ένα presto 


 ΑΓΑΘΩΝ
Λοιπόν εγώ σας λέω πως απ' όλους τους θεούς, που' όλοι τους ευτυχισμένοι - αν κάνει να το πω και δεν είν\ αμαρτία, ο Έρως είναι ο πιο ευτυχισμένος, γιατι' είν' ο ωραιότατος κι ο άριστος. Και είναι ωραιότατος, γιατί έχει τις εξής ιδιότητες: Πρώτα πρώτα είν' ο πιο νεώτερος θεός, Φαίδρε. Κι απόδειξη μεγάλη στα λεγόμενά μου ο ίδιος μας προσφέρει, που τρεχάτος αποφεύγει τα γεράματα, πούναι κι αυτά γοργά, καθώς το ξαίρετε. θέλω να πω, πιο γρήγορα μας επισκέπτονται....

Και μούρχεται να πω και κάτι σε στίχους, πως αυτός είναι που φέρνει:
Στους ανθρώπους την ειρήνη
και στο πέλαο τη γαλήνη,
το σιγάνεμα, το πλάγιασμα
στους ανέμους,
και τον ύπνο καταλάγιασμα
στους θλιμμένους
....
Τον λαχταρούν οι αμέτοχοι, τον αποχτούν οι καλότυχοι
Της απολαύσεως, της Αβρότητος, της Χλιδής, των Χαρίτων
της Λαχτάρας, του Πόθου ο πατέρας
Για τους γενναίους πονετικός, για τους δειλούς αδιάφορος
στο μόχθο, στην αγωνία, στον πόθο, στο λόγο
τιμονιέρης, συναγωνιστής του πελάου και της στεριάς,
λυτρωτής άριστος.

*Ο Αγάθων με μεγάλη ρητορική ικανότητα και με την βοήθεια λογικών αποδείξεων λέει πως ο έρωτας είναι ένας θεός που είναι αιώνια νεαρός, τρυφερός, πανέμορφος, δίκαιος, σώφρων, τολμηρός και σοφός.

Ο Αγάθωνας εκφράζεται με ένα τριμερές τραγούδι, adagio.




 Σωκράτης, ρωμαϊκο αντίγραφο, Λούβρο
http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Socrates_Louvre.jpg


ΣΩΚΡΑΤΗΣ

Κάποτε η Διοτίμα, μου απηύθυνε το ερώτημα:
Διοτίμα: «Ποία φαντάζεσαι, Σωκράτη, ειν' η αιτία του έρωτος τούτου και του πόθου; Δεν έχεις προσέξει λοιπόν τον ζωηρόν ερεθισμόν, εις τον οποίον υποπίπτουν όλα τα ζώα, όταν τα καταλάβη η επιθυμία να γεννήσουν, και τα χερσαία και τα πετεινά, πώς αρρωσταίνουν όλα και κατακυριεύονται από τον έρωτα, πρώτον μεν να ενωθούν μαζί, έπειτα δια την ανατροφήν του γεννηθέντος; Πώς είναι αποφασισμένα, προς υπεράσπισιν τούτων, και πόλεμον να διεξάγουν, και τ' ασθενέστερα ακόμη προς τα δυνατότερα, και εις τον θάνατον να βαδίσουν υπέρ αυτών, και να τα τινάξουν από την πείναν αυτά δια να εξασφαλίσουν εις εκείνα την τροφήν, και το κάθε τι να πράξουν; Καλά» είπεν «οι άνθρωποι· θα ημπορούσε να υποθέση κανείς, ότι το κάνουν από υπολογισμόν. Αλλά τα ζώα; Ποίος είναι ο λόγος της τοιαύτης ερωτικής των συγκινήσεως; Ημπορείς να μου εξήγησης;»

Σωκράτης: "Δεν γνωρίζω Διοτίμα" της είπα.

Διοτίμα: "Έχεις λοιπόν την ιδέαν, πως θα γίνης ποτέ έμπειρος εις τα ζητήματα του έρωτος εφ' όσον δεν εννοείς αυτά;»

Σωκράτης: «Μα σου το είπα, Διοτίμα, και προ ολίγου· αυτός ακριβώς είναι ο λόγος που ήλθα κοντά σου, επειδή εκατάλαβα πως χρειάζομαι διδασκαλίαν. Λέγε μου λοιπόν και τούτου του φαινομένου την εξήγησιν και των άλλων των σχετιζομένων με τον έρωτα».

Διοτίμα: «Λοιπόν» είπε «εφ' όσον η πεποίθησίς σου είναι ότι αντικείμενον φυσικόν του έρωτος ειν' εκείνο, το όποιον πολλάκις από κοινού διεπιστώσαμεν δεν πρέπει να εκπλήττεσαι. Διότι και εις την περίπτωσιν αυτήν, όπως και εκεί, δια τον ίδιον λόγον επιδιώκει η φύσις η θνητή, καθ' όσον είναι δυνατόν, να ειν' αιωνία και αθάνατος. Δυνατόν δε της είναι κατά τούτον μόνον τον τρόπον, δια της αναπαραγωγής, με το ν' αφήνη πάντοτε εις του παλαιού την θέσιν ένα νέον παρόμοιον. Άλλωστε και εις ό,τι ονομάζομεν ενότητα ατομικής ζωής και υπάρξεως εκάστου εμψύχου όντος ― π.χ. ένας άνθρωπος από της παιδικής του ηλικίας μέχρις ότου γίνη γέρων, θεωρείται πως είναι ο ίδιος· ουχ ήττον αυτός, μολονότι δεν έχει ποτέ τα ίδια συστατικά εις τον οργανισμόν του, εν τούτοις λέγομεν πως είναι ο ίδιος, ενώ διαρκώς ανανεώνεται και αποβάλλει μερικά, εις τας τρίχας, την σάρκα, τα οστά, το αίμα εις ολόκληρον γενικώς το σώμα. Και όχι μόνον εις το σώμα· αλλά και εις την ψυχήν, οι τρόποι, τα ήθη, αι αντιλήψεις, αι επιθυμίαι, αι ηδοναί, αι λύπαι, οι φόβοι, τίποτε απ' αυτά δεν παραμένει αναλλοίωτον εις κάθε άτομον, αλλά γεννώνται μεν άλλα, άλλα δε χάνονται».

Και συνεχίζει: «Πολύ δε περισσότερον παράδοξον είναι ακόμη, ότι και αι γνώσεις, όχι μόνον άλλαι μας έρχονται και άλλαι μας αφήνουν, και ποτέ δεν είμεθα οι ίδιοι ούτε ως προς τας γνώσεις, αλλά και μία και μόνη γνώσις έχει την ιδίαν τύχην. Διότι αυτό που ονομάζομεν μελέτην, γίνεται με την προϋπόθεσιν ότι η γνώσις εξαφανίζεται· άλλωστε η λησμοσύνη ειν' εξαφανισμός γνώσεως, ενώ αφ' ετέρου η μελέτη, εισάγουσα νέαν παράστασιν αντί της αποχωρούσης, διατηρεί την γνώσιν, ώστε να φαίνεται πως παραμένει η ιδία. Πράγματι μ' αυτό μόνον το μέσον διατηρείται κάθε θνητή ύπαρξις, όχι με το να παραμένη αιωνίως αναλλοίωτος καθ' όλα, όπως το θείον, αλλά με το ν' αφήνη κάθε τι που φεύγει και παλαιώνει, ένα άλλο νέον εις την θέσιν του, όμοιον όπως αυτό. Μ' αυτό το τέχνασμα» είπε «Σωκράτη, έχει μέρος εις την αθανασίαν η θνητή ύπαρξις, και ως προς το σώμα, και ως προς όλα τ' άλλα· η αθάνατος πάλιν με άλλο. Μη σου φαίνεται λοιπόν παράξενον, ότι κάθε ύπαρξις εμφύτως αποδίδει σημασίαν εις το αποβλάστημά της·χάριν της αθανασίας συνοδεύει τα όντα όλα ο ζήλος αυτός και ο έρως».

*Ο Σωκράτης λέει ότι δεν ξέρει να πει τίποτα. Η ιέρεια Διοτίμα όμως του ανέθεσε να μεταφέρει ότι ο έρωτας είναι ένας δαίμονας, που μεσολαβεί μεταξύ των θνητών και των αθανάτων.

Ο Σωκράτης και ο Αλκιβιάδης εκφράζονται με allegro molto vivace.


Διάλογος Σωκράτη Διοτίμας, πηγή:
http://www.ellinikoarxeio.com/2011/03/socrates-and-diotima.html#ixzz3Hs6gvtwj








Όλο το έργο





 Anselm Feuerbach, Ο οικοδεσπότης Αγάθων υποδέχεται τον Αλκιβιάδη 
(Εμπνευσμένο απο το Συμπόσιο)




*******

http://www.leonardbernstein.com/works_serenade.htm

Serenade
Devoted to the works and career of the American composer and conductor.
LEONARDBERNSTEIN.COM




Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου