Ο Νιτσε και η μουσικη
O μεγαλος φιλόσοφος Friedrich Nietzsche υπήρξε και συνθέτης. Για πολλα χρόνια δεν δόθηκε καμια σημασία στο μουσικό του εργο. Ωστόσο, γυρω στα μεσα της δεκαετίας του 70 κάποιοι αντιληφθηκαν αφ' ενος μεν ότι η μουσική του δεν στερειται ενδιαφεροντος , αφ' ετερου δε ότι θα μπορούσαμε να κατανοήσουμε καλύτερα το φιλοσοφικό του εργο, αν μελετουσαμε παραλληλα και το μουσικό. Ενας απο αυτους ήταν ο μεγάλος Dietrich Fischer-Dieskau που τον ακουμε εδω.
Friedrich Nietzsche Lieder: Verwelkt
Ο Νίτσε υπήρξε παιδί θαύμα -και- στη μουσικη. Τις πρώτες του συνθεσεις τις εκανε σε ηλικία μόλις 9 ετων. Την παρακατω συνθεση εκανε κατα πασα πιθανότητα στα 14 του χρονια, όταν αρχισε να φοιτά στο περίφημο Schulpforta.
Friedrich Nietzsche - Einleitung I
*Ο φιλόσοφος ως συνθέτης
Η σχέση με τον Βάγκνερ
Πολλοί πιστεύουν ότι η μουσική του Φρειδερίκου Νίτσε κινείται στον αστερισμό του Ριχάρδου Βάγκνερ. Το λάθος είναι μέγα. Ο Νίτσε υπήρξε συνθέτης προτού υπάρξει φιλόσοφος. Αρχισε να γράφει μουσική σε ηλικία εννέα ετών (1853). Συνέχισε να γράφει όταν ήταν σπουδαστής στη σχολή Πφόρτα της Θουριγγίας (από το 1858), μια σχολή με ουμανιστική και λουθηρανή παράδοση στην οποία είχαν φοιτήσει οι ποιητές Κλόπστοκ και Νοβάλις, ο Φίχτε και ο Σλέγκελ. Για την περίοδο αυτή ο Ζυλ Ντελέζ γράφει στο βιβλίο του "Ο Νίτσε και η Φιλοσοφία": «Ηταν το παιδί - θαύμα. Η σχολή διατηρούσε στο αρχείο της όλες τις εργασίες του και τις μουσικές συνθέσεις του». Ακόμη και το 1869, όταν πια γίνεται καθηγητής κλασικής φιλολογίας και ελληνικών στο Πανεπιστήμιο της Βασιλείας, συνεχίζει να συνθέτει.
Την περίοδο της Βασιλείας ο Νίτσε συνδέεται με τον Ριχάρδο και την Κόζιμα Βάγκνερ. Ο φιλόσοφος είναι 25 ετών, ο συνθέτης 55 και η Κόζιμα 30. Ο Βάγκνερ ολοκλήρωνε την Τετραλογία του. Μέσα από τη φιλία αυτή και τις ατελείωτες συζητήσεις αναδύθηκε το βασικό έργο του Νίτσε «Η γέννηση της τραγωδίας, σύμφωνα με το πνεύμα της μουσικής» (1872). Αυτό το μείζον έργο στηρίζεται στη σύλληψη ότι το λατρευτικό χορικό άσμα είναι ο διονυσιακός - μουσικός χώρος από τον οποίο προέρχεται η τραγωδία. Αυτή η ιδέα θα ήταν αδιανόητη αν δεν υπήρχε η σχέση του Νίτσε με τη μουσική αλλά και ο διάλογος που αναπτύχθηκε μεταξύ του Νίτσε και του Βάγκνερ. Χωρίς τη σχέση Νίτσε και Βάγκνερ δεν θα ξέραμε ποια θα ήταν η εξέλιξη της σχέσης όπερας και τραγωδίας στον 20ό αιώνα.
The Music of Friedrich Nietzsche - Phantasie
* Η υπέρβαση του ρομαντισμού
Το μεγαλύτερο μέρος όμως των συνθέσεων του Νίτσε χρονολογείται από την εποχή των σπουδών του, δηλαδή πριν από την εποχή της φιλοσοφίας. Οι πρώτες του συνθέσεις σφραγίζονται από το κυρίαρχο ρομαντικό ύφος της εποχής. Μαρτυρούν μια μεγάλη επιρροή του Σούμαν. Νεανικά σχέδια για ένα Ρέκβιεμ κινούνται στην παράδοση του Μότσαρτ, για ένα Μιζερέρε στην παράδοση του Παλεστρίνα. Αργότερα, στη μεγάλη σύνθεση «Φαντασία για πιάνο» αναφέρεται συνειδητά στο Ειδύλλιο - Ζίγκφριντ του Βάγκνερ.
Ο Νίτσε όμως, παρ' όλο που ως φιλόσοφος και ως συνθέτης ήταν ρομαντικός, προσπάθησε σε όλη του τη ζωή να υπερβεί τον ρομαντισμό. Οταν από το 1874 και μετά αρχίζει να γίνεται κριτικός έναντι του Βάγκνερ, μια από τις κατηγορίες που του απευθύνει είναι ότι δεν θέλησε να υπερβεί ποτέ τον ρομαντισμό του. Ηταν επίσης αντίθετος με τον χειμαρρώδη τρόπο ανάπτυξης του Βάγκνερ.
Ο Νίτσε προτιμούσε συνθέσεις μικρές, λαξευμένες, περιχαρακωμένες, εσωστρεφείς και με αναγνωρίσιμη ταυτότητα. Δεν είναι τυχαίο ότι οι καλύτερες συνθέσεις του είναι τα λίντερ (16 συνολικά), από τα οποία αναδεικνύεται μια εκπληκτική ποίηση. Ο ποιητικός χαρακτήρας των μελωδιών αυτών οφείλεται βεβαίως και στους στίχους που ο Νίτσε επέλεξε να μελοποιήσει. Οι περισσότεροι ήταν στίχοι ρομαντικών ποιητών, σαν του ούγγρου λυρικού Σάντορ Πετοφί (1823-1849) ή του γερμανού, γαλλικής καταγωγής Ανταλμπέρ Σαμισσό (1781-1838). Ηταν βεβαίως και στίχοι της Λού Σαλομέ, που έδειχνε στον Νίτσε μια ένοχη φιλία, ενώ αυτός την αντιμετώπιζε σαν την αιώνια αγαπημένη. Οταν σημερινοί μεγάλοι τραγουδιστές, σαν τον Ντισκάου ή την Μπέρενς ερμηνεύουν τα τραγούδια αυτά δίνουν μεγάλη σημασία στην ρητορική των λέξεων.
Friedrich Nietzsche - Beschwörung
Για όλο το μουσικο εργο του Νίτσε βλεπε:
*
Ενα εργο του 1887
Hymnus an das Leben - Hymn to LifeChoir and Orchestra Orchestra 1813 - Orchestra del Conservatorio di ComoCoro del Conservatorio di Como
Maestro del Coro Domenico InnominatoDirettore Bruno Dal Bon
Μπακουνάκης Νίκος - Ο φιλόσοφος ως συνθέτης
Η αποκάλυψη της «Κάρμεν»
Από αυτή την άποψη της φόρμας και της αναγνωρίσιμης ταυτότητας, ο Νίτσε θαύμαζε τον Μότσαρτ και τον Λιστ και χαιρέτισε την «Κάρμεν» του Μπυζέ ως έργο με απόλυτη ταυτότητα. Ειδικά η «Κάρμεν» ήταν μια μεγάλη μουσική και ταυτόχρονα φιλοσοφική αποκάλυψη. Μέσα από την «Κάρμεν» μπόρεσε να ομολογήσει καθαρά, στο δοκίμιό του «Η περίπτωση Βάγκνερ» (1888), πόσο απατήθηκε από τον συνθέτη. Εγραψε: «Χθες θα με πιστέψετε; άκουσα για εικοστή φορά το αριστούργημα του Μπυζέ. Ακόμη μία φορά έμεινα ώς το τέλος, με μια γλυκιά περισυλλογή, ακόμη μία φορά δεν το έβαλα στα πόδια. Αυτή η νίκη επί της ανυπομονησίας μου με εκπλήσσει. Πόσο ένα τέτοιο έργο σε κάνει τέλειο! Και, πραγματικά, κάθε φορά όπου άκουγα την "Κάρμεν" αισθανόμουν πιο φιλόσοφος, καλύτερος φιλόσοφος απ' ό,τι συνήθως. Θα τολμήσω να το πω, η ενορχήστρωση του Μπυζέ είναι ίσως η μόνη που μπορώ ακόμη να υποφέρω. Ο άλλος τρόπος ενορχήστρωσης που είναι τώρα του συρμού, ο βαγκνερικός, βίαιος, τεχνητός και ναΐφ μαζί,... αυτή η βαγκνερική ορχήστρα, πόσο μου κάνει κακό! Την ονομάζω σιρόκο. Μου φέρνει δυσάρεστο ιδρώτα. Επιτέλους αυτή η μουσική θεωρεί τον ακροατή έξυπνο, ακόμη και μουσικό άλλη μία μεγάλη αντίθεση με τον Βάγκνερ, που μπορεί να είναι ό,τι θέλει, αλλά όπως και να το κάνουμε είναι το πιο αγροίκο πνεύμα στον κόσμο».
JOHN BELL YOUNG plays NIETZSCHE: HYMNUS AN DIE FREUNDSCHAFT
The 19th century philosopher Friedrich Nietzsche composed this rarely performed work, "Hymn to Friendship" in one un-interrupted movement. This is Part I. As a composer, a fact known to few until John Bell Young's two recordings of his music were released in 1991 (including this one) Nietzsche was entirely self-trained, and was influenced largely by Schumann.
"When I listen to Nietzsche's own modest compositions, so redolent of early romanticism, I am influenced by his philosophy to hear something else coming to an end: the assumption that a common language of tone and idea exists. We are Nietzsche's heirs... [John Bell Young] serves this music with taste."
-Edward Rothstein, The New York Times
JOHN BELL YOUNG plays NIETZSCHE: HYMNUS AN DIE FREUNDSCHAFT
Η αποκάλυψη της «Κάρμεν»
Για τον Νίτσε «ελευθερωτής» δεν ήταν μόνο ο Βάγκνερ. Ηταν και ο Μπυζέ, που σε έπαιρνε μακριά από τον ομιχλώδη Βορρά και τους ατμούς του βαγκνερικού ιδεώδους και σε οδηγούσε στον έρωτα και στην αρχέγονη φύση του. Ο έρωτας της Κάρμεν δεν έμοιαζε με τον έρωτα των ιδανικών παρθένων του Βάγκνερ. Ηταν ο έρωτας - πεπρωμένο, ο κυνικός, ο αθώος, ο άσπλαγχνος έρωτας, δηλαδή ο αληθινός.
Το δυστύχημα με τον Νίτσε - συνθέτη ήταν ότι οι περισσότεροι φιλόσοφοι που ασχολήθηκαν με το έργο του δεν ήταν μουσικοί και ότι οι επαγγελματίες μουσικοί δεν ενδιαφέρθηκαν ή περιφρόνησαν το μουσικό έργο του φιλοσόφου. Ο πρώτος που ασχολήθηκε συστηματικά με τον Νίτσε - συνθέτη ήταν ένας μουσικός και ερασιτέχνης φιλόσοφος, ο Κουρτ Πάουλ Γιαντς, που επί 46 χρόνια έπαιζε βιόλα στη Συμφωνική Ορχήστρα της Βασιλείας, δηλαδή στην ίδια πόλη όπου δίδαξε ο Νίτσε. Ο Γιαντς είχε σπουδάσει φιλοσοφία και μαθηματικά στο ίδιο σεμινάριο του Πανεπιστημίου της Βασιλείας όπου ο Νίτσε είχε προσφέρει τις υπηρεσίες του ως διδάσκαλος.
Χάρη στον Γιαντς, που έκανε τον Νίτσε έργο ζωής, κυκλοφόρησε το 1976 από τον εκδοτικό οίκο Μπάρενράιτερ (Barenreiter) της Βασιλείας και του Κάσελ ο πλήρης κατάλογος των συνθέσεων του φιλοσόφου, που περιλαμβάνει 74 έργα, ολοκληρωμένα ή ημιτελή.
Michael Krücker spielt / plays Friedrich Nietzsche: "So lach doch mal"
Nietzsche is among a handful of philosophers for whom music was a powerful force and an abiding influence. A pianist, improviser, and composer, he contemplated a career in music before abandoning it to pursue philology and philosophy. His stormy relationship with Richard Wagner – the man and his music – found ample expressionin Nietzsche’s philosophical writing, from his first book, The Birth of Tragedy, to one of his last, The Case of Wagner. And remarks on the music of Beethoven, Bizet, Berlioz, Bach, Handel, Mozart, Schumann, and others are sprinkled throughout Nietzsche’s corpus. Late in his career, Nietzsche bluntly concluded: “Without music, life would be an error” (TI, “Maxims and Barbs,” 33).
*Stratis Vagis
22 Οκτωβρίου 1887 : Απόσπασμα γράμματος του Friedrich Nietzsche στον Hans von Bülow
…. Και τώρα τολμώ να σας αποστείλω έναν “ύμνο στη ζωή” τον οποίο επιθυμώ να μείνει ζωντανός σε οποιοδήποτε κοντινό η μακρινό μέλλον , να τραγουδιέται στην μνήμη μου , στην μνήμη ενός φιλόσοφου ο οποίος δεν είχε και κυρίως δεν ήθελε να έχει κανένα παρόν ! Το αξίζω ??
The Music Of Friedrich Nietzsche (1991)
Η μουσική του Νίτσε παρεμεινε αγνωστη για αρκετούς λόγους. Ενας από αυτούς είναι και η σαδιστικα σκληρη κριτική που εκανε ο Hans von Bülow στο εργο Manfred-Meditation.
" Your kind message and enclosure have placed me in an awkward position, one whose discomfort I have rarely felt so acutely in such cases. I ask myself whether I should say nothing or offer some civilized banality by way of reply—or whether I should freely speak my mind. This last calls for a boldness bordering on temerity: in taking that course, I must first say in advance that I hope you are firmly convinced of the admiration I hold for you as a scholar of creative genius . . .But to the matter at hand: your Manfred-Meditation is the most extreme case of fantastic extravagance, the most unedifying and anti-musical instance of notes placed on music paper that I have come across in a long time. Several times I had to ask myself: is the whole thing a joke, and did you perhaps intend a parody of the so-called music of the future? Did you consciously flout all the rules of musical language, from the higher syntax to simple matters of correct notation? Apart from the psychological interest—your musical fever-product gives evidence, despite all the confusion, of an uncommonly distinguished spirit—your Meditation is from the musical standpoint the equivalent of a crime in the moral world.
NIETZSCHE: MANFRED MEDITATION with JOHN BELL YOUNG, pianist (in concert)
"... I could discover no trace of Apollonian elements, and as for the Dionysian, to be frank, I was reminded more of the morning after a bacchanalian orgy than of an orgy per se. If you really have a passionate urge to express yourself in musical language, it is indispensable that you acquire the rudiments of this language: giddily fantasizing on a remembered gluttony of Wagnerian sounds is no basis of production. Wagner’s most unheard-of audacities are rooted in the drama and justified by the text (in purely instrumental pieces he prudently abstains from similar monstrosities) and can always be recognized as grammatically correct, down to the tiniest details of notation; if an educated connoisseur like Herr Dr. Hanslick is incapable of grasping that much, then it is evident that one can only really appreciate Wagner if one is “musicien et demi.” If, as I must still doubt, your detour into the realm of composition is seriously meant, highly honored Professor, at least confine yourself to writing vocal music, and let words be the oar that guides your boat as you bob on the wild ocean of sound. " (Συνεχίζεται)
The Music of Friedrich Nietzsche - Mazurka
.. Once again—no offense intended—you yourself describe your music as “horrible”— it is, actually, more horrible than you realize, not in a way that is harmful to the common interest, but worse than that: harmful to you, who cannot more wickedly beat to death your excess of leisure than in this kind of rape of Euterpe.
I could not contradict you if you were to tell me that I have overstepped the outermost limits of civilité puérile. "Please regard my unapologetic frankness (rudeness) as a sign of my equally sincere respect"—I refuse to let this banality bring up the rear. I simply have to give free rein to my indignation at such music-averse tone-experiments: perhaps I should turn a portion of that indignation on myself, insofar as I am responsible for having brought Tristan to performance once again [Munich, June 1872] and thereby am indirectly guilty of having sent such a lofty and enlightened spirit as yours, very honored Professor, into such regrettable keyboard spasms.
Perhaps you will be cured by Lohengrin on the 30th . . . [Various other dates for Wagner performances follow, and Bülow ends with a conciliatory remark about Nietzsche's "magnificent book," The Birth of Tragedy.] "
Hans von Bülow, 1872 letter to Nietzsche
Friedrich Nietzsche - Eine Sylvesternacht, for violin and piano (1863)
Ο Alex Ross, ενας σύγχρονός μας σχολιάζει ως εξής την επιστολή του von Bülow:
" Nietzsche was understandably stunned — the Meditation is bad, but not that bad — and did not reply for three months. When he finally wrote back, he apologized for his alleged musical crime while at the same time taking up seriously Bülow's mocking conjecture that irony was intended. Bülow, for his part, continued to praise Nietzsche's non-musical writing, and various amiable letters were exchanged. Amazingly, in 1887, Nietzsche again ventured to send Bülow one of his compositions — the Hymnus an das Leben. This time, Bülow took the route of "civilized banality," deputizing his wife Marie to write a note saying that he was overwhelmed with work ("erdrückt von Arbeit") and did not have time to reply.
Kyle Gann adds: "Had I been Nietzsche, my response to Bülow would have been: 'At least my head isn't shaped like a light bulb!'"
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου